اشاره: گفتوگوی زیر پس از جلوگبری از نمایش عمومی و مجازی فیلم «کودتای ۵۳» با «تقی امیرانی» و در نوامبر سال ۲۰۲۰ صورت گرفت و در شماره ۸۰۸۷ روزنامه «همشهری» در تاریخ ۲۷ آبان سال ۱۳۹۹ به چاپ رسید.برای خواندن نسخه آنلاین و پی‌دی‌اف گفتوگو به اینجا و اینجا مراجعه کنید. لازم به ذکر است پیش از هر چیز باید از زحمات خانم «طناز مظفری» که مرا در تلخیص و تنظیم ویرایش این گفتوگو یاری کردند تشکر کنم. همچنین بی‌اندازه قدر‌دان و سپاسگزار خانم «فاطمه احمدی» هستم که بی‌دریغ در ویرایش نهایی گفتوگو مرا کمک کردند. در تلاش هستم که نسخه طولانی‌تر این گفتوگو بعدا در اختیار مخاطبان قرار دهم.
نمایش عمومی و آنلاین فیلم بحث‌برانگیز «کودتای ۵۳» با موضوع پرداختن به نقش مستقیم دولت وقت بریتانیا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق در ایران، که چندی پیش پس ازحضور موفقیت آمیز در جشنواره‌های جهانی فیلم شروع شده بود با اعتراض غیر رسمی سازندگان مجموعه تلویزیونی «پایان امپراتوری» متوقف شده است. روزنامه «آبزرور» در تاریخ یک نوامبر در گزارشی به قلم «ونسا ثُرپ» به این این اتفاق ناخوشایند پرداخت که خلاصه‌ای از آن پیشتر در صفحه ادب و هنر به چاپ رسید. به دلیل اهمیت این موضوع و مصائبی که سازندگان این فیلم با آن روبرو شده‌اند و همچنین احتمال نمایش آن در جشنواره سینما-حقیقت» در گفتگویی اختصاصی با «تقی امیرانی» از ایشان خواستیم تا نکات بیشتری را از موانع ایجاد شده و چرایی جلوگیری از نمایش این فیلم با ما در میان بگذارند. لازم به ذکر است که این گفتوگو مفصل برای چاپ در روزنامه تا اندازه‌‌ای کوتاه شده که امیدواریم بعدتر بتوانیم نسخه کامل آن را با شما خوانندگان همرسان کنیم.
. در گفتوگوی پارسالمان برای ماهنامه «فیلم» از شما پرسیده بودم که آیا می‌شود یک نسخه‌ی داستانی از مستندتان [کودتای ۵۳] ساخت؟ اما الان به این فکر می‌کنم که خود مسائل و سختی‌هایی که شما، نه طی ۱۰ سال ساخت فیلم، که بعد از آن هم متحمل شده‌اید، می‌تواند تبدیل به یک فیلم داستانی بشود!
حرف دل مرا زدید. این دقیقاً همان چیزی است که من و همکارم «والتر مرچ» درباره‌اش زیاد صحبت کرده‌ایم چون تحولات و تمام مسائل مربوط به پشت‌صحنه‌ی ساخت این فیلم و همه‌ی مشکلات و سدهایی که جلویش ایجاد شد و ما از پسشان برآمدیم و جلو رفتیم، به‌خصوص مرحله‌ی نهایی فیلم، داستان فوق‌العاده عجیبی است. و یک‌جورهایی ما می‌گوییم که فیلم ساختن از پشت صحنه‌ی این فیلم خودش یک فیلم است و همان هیجان را دارد.
. با گزارشی که روزنامه «آبزرور» منتشر کرد مسئله‌ای علنی شد که خیلی‌ها انتظارش را نداشتند؛ آن هم یک سال بعد از نمایش فیلم در جشنواره‌ی «لندن» و «تلوراید» و جایزه گرفتن، و به‌عبارتی حتی شاید انتظار می‌رفت که فیلم امسال برای جایزه‌ی اسکار هم برود. می‌شود برای ما بفرمایید دقیقاً چه اتفاقی افتاده و از کی این ماجرا شروع شده و آیا ممکن است کار به جدالی حقوقی بکشد؟
کودتای ۵۳ بیش از یک سال است که بیرون آمده. اولین حضور جهانی‌اش در جشنواره‌ی معتبر تلوراید بود، بعد هم در اکتبر ۲۰۱۹ در جشنواره‌ی لندن اکران شد. بیش از یک‌سال است که فیلم در سراسر دنیا در جشنواره‌های زیادی پخش شده و هزاران تماشاگر فیلم را دیده‌اند و حالا این سوال پیش می‌آید که چه شده فیلم الان مشکل قانونی پیدا کرده! داستان این است که این فیلم در پخش گسترده یا تجاری‌اش، به عنوان فیلمی که در سینما پخش می‌شود درست در روز ۲۸ مرداد امسال به بهانه‌ی سالگرد کودتا پخش شد؛ هم به صورت مجازی و هم حضوری. نه فقط در انگلیس که در سراسر امریکا، کانادا و ایرلند. در مصاحبه‌هایی که با من و والتر می‌شد، چیزی که هدف اصلی من برای ساخت این فیلم مطرح می‌شد وادار کردن دولت انگلیس به پذیرفتن نقشش در کودتا بود. چیزی که بیش از ۶۷ سال است دولت انگلیس به‌طور رسمی آن را نپذیرفته. این که در کودتا نقش اصلی را داشته و به عبارتی، رهبر این کودتا بوده و امریکا را جلوی صحنه آورده. این سوال در مصاحبه‌ها زیاد مطرح شد که چرا ده‌سال از عمرت را روی ساخت این فیلم گذاشتی؟ و من گفتم خب هدف این است که این‌ها جلو بیایند و اقرار کنند… از زمانی که پخش فیلم شروع شد از طرف مخاطبان و روزنامه‌ها مورد استقبال قرار گرفت. فروش امیدوار‌کننده‌ای هم داشت بخصوص برای فیلمی که خود فیلمساز دارد آن را پخش می‌کند. این فیلم در طول ساخت از نظر مالی مشکلات زیادی داشت چون هیچ‌کدام از ارگان‌های رسمی جلو نیامدند. هیچ‌کس در انگلیس از این فیلم حمایت نکرد. من این فیلم را با حامیان مستقل و خصوصی که از جیب خودشان برای فیلم پول دادند، ساختم. و وقتی هم که ساخته شد با اینکه انقدر از آن استقبال شده بود و مخاطب خیلی‌خیلی مشتاق دیدن آن بود و خیلی سروصدا کرده بود، باز پخش‌کننده‌ها جلو نیامدند و ما ناچار خودمان فیلم را پخش کردیم. اگر پخش فیلم بعد از سه هفته همچنان ادامه پیدا می‌کرد، خدا می‌داند که تا چه اندازه می‌توانست موثر و آگاهی‌بخش باشد. به محض این که فیلم سروصدا کرد این آقایان و خانم‌ها پیدا شدند و شکایت کردند و جالب اینکه هنوز شکایت رسمی نکرده‌اند، یعنی پرونده را به دادگاه نبرده‌اند. برای اینکه شکایت‌شان مبنای قانونی ندارد و ادعایشان در قانون وزن و ارزشی ندارد و خودشان هم می‌دانند. بزرگترین و قَدَرترین وکلایی که در انگلیس در این زمینه از ما حمایت می‌کنند می‌گویند که این شکایت مبنا و ارزش قانونی ندارد و دادگاه به آن اصلاً نگاه هم نخواهد کرد. ولی چون سروصدا کردند و در رسانه‌ها بیانیه دادند این باعث شد که یکی از منابعی که با آنها قرارداد داشتیم و از آنها اجازه‌ی رسمی گرفته بودیم که از آرشیوشان در فیلم استفاده کنیم، قرارداد را تمدید نکند و مجوز استفاده از آن بخش آرشیوی را از ما بگیرد. ما مجبور شدیم پخش فیلم را متوقف کنیم تا از نظر کپی‌رایت مشکل قانونی پیش نیاید. مهمترین چیزی که باید برایتان بگویم این است که این فیلم برای ارسال به اسکار مورد ارزیابی قرار گرفته. دو هفته پیش این اتفاق افتاد اما چون چوب لای چرخ ما گذاشتند نمی‌توانیم فیلم را پخش کنیم. فیلم ما الان در تعلیق است و درگیر بازی‌های حقوقی هستیم.
. می‌شود کمی جزئی‌تر بفرمایید؟ ظاهراً یکی از تهیه‌کننده‌ها که تهیه‌کننده‌ی مجموعه‌ی تلویزیونی «پایان امپراتوری» است به علاوه خانم «الیسون روپر» که محقق و پژوهشگر آن برنامه بوده الان به چه چیزی اعتراض کرده‌اند؟ اعتراضشان این است که بدون اجازه‌ی آنها موارد آرشیوی را در فیلم گذاشتید؟ آیا اعتراضشان این است که سازندگان فیلم «کودتای ۵۳» با فیلم‌شان دارند القا می‌کنند که سازندگان آن مجموعه دست به سانسور صحبت‌های «نورمن داربی‌شر» زدند؟
تهیه‌کنندگان مجموعه‌ی تلویزیونی «پایان امپراتوری» که در سال ۱۹۸۵ ساخته شده، با خیلی از اشخاصی که در دولت انگلیس دست‌اندرکار کودتا بودند مصاحبه کرده بودند و الان همهٔ این افراد مرده‌اند. ما به تمام مدارک، پرونده‌ها و متن‌های پیاده‌شده‌ی مصاحبه‌هایی که با این اشخاص کرده بودند دسترسی پیدا کردیم. شانس آوردیم که نوه‌ی «مصدق» در آن برنامه مشاور بوده و تمام پرونده‌ها و مدارک را وقتی که مجموعه تمام می‌شود به ایشان می‌دهند چون برای بایگانی کمک کرده بود و راجع‌به پدربزرگش آرشیو جمع می‌کرده. آنها بین سال‌های ۱۹۸۵- ۱۹۸۳با خیلی‌ها مصاحبه می‌کنند. از جمله با داربی شر، همین مامور «ام.آی. سیکس»که گرداننده و سردسته‌ی کودتا بوده. حالا بحث اصلی این است که آیا از این مصاحبه، فیلم گرفته‌اند یا فقط صدا گرفته‌اند؟ و یا فقط حرف‌هایی بوده که گفته شده و خودشان آن را نوشته‌اند و پیاده کرده‌اند؟ ما نه‌تنها همه‌ی مصاحبه‌ها و متن‌ها را پیدا کردیم که شانس آوردیم اصل آن راش‌ها را که در بایگانی انیستیتوی ملی بریتانیا که آرشیو ملی بریتانیا است پیدا کردیم. همه‌ی مصاحبه‌ها را پیدا کردیم غیر از مصاحبه با داربی‌شر را و این برایمان معمایی شده بود. از خانم الیسون روپر، محقق این مجموعه، که از سال‌ها قبل همدیگر را می‌شناختیم دعوت کردم که به اتاق تدوین ما بیاید و با او مصاحبه کنیم که ببینیم داستان چیست. متن مکتوب مصاحبهٔ داربی‌شر خیلی چیزهای جالبی می‌گوید. چیزهایی که هیچ‌وقت هیچ‌کس از دولت انگلیس با این ظرافت و با این اشراف بر جزئیات، با این اطلاعات کامل از نقشش در کودتا نگفته بوده است. بعد از آن دو ساعت مصاحبه با الیسون، تصمیم گرفتیم که به تحقیقات‌مان را ادامه دهیم. رفتیم فیلمبردار مجموعه را پیدا کردیم و او گفت که مصاحبه با داربی‌شر را به خاطر می‌آورد و حتی خاطرش هست که متعجب شده بوده است که چطور داربی‌شر این‌طور شفاف درباره‌ی کارهایی که کرده بوده است صحبت می‌کند. گفت‌و گوی داربی‌شر با عوامل مجموعهٔ پایان امپراتوری مدرک تاریخی عجیبی است. بخشی از متن این گفت‌و گو در روزنامهٔ آبزرور سال ۱۹۸۵ چاپ شده. ما همه‌ی این مدارک را کنار هم گذاشتیم بدون اینکه در مونتاژ دست ببریم و طوری مونتاژ کنیم که حرف او را بپیچانیم و چیز دیگری از آن دربیاوریم. تدوینگر این فیلم اعتبار بالایی دارد که اسم خود و سابقه‌اش را خراب نمی‌کند که راش‌های خام مصاحبه را بردارد و طوری کات بزند که حرف مصاحبه‌شونده طوری دیگری شود. حالا آنها می‌گویند شما دارید به ما تهمت می‌زنید که ما با داربی‌شر مصاحبهٔ تصویری کردیم و بعد مجبور شدیم زیر فشار دولت انگلیس مصاحبه را دربیاوریم. یعنی ما زیر فشار سانسور خم شدیم و سریال خودمان را سانسور کردیم. این به اعتبار ما، عوامل پایان امپراتوری، آسیب زده برای همین ما می‌خواهیم از شما شکایت قانونی بکنیم.
. پس در حقیقت آنها می‌خواهند از خودشان اعاده‌ی حیثیت کنند. درست است؟
بله، این‌ها می‌گویند کودتای ۵۳ به سابقه‌ی حرفه‌ای‌شان صدمه می‌زند و نشان می‌دهد که زیر فشار سانسور مجبور شدند مصاحبه با داربی‌شر را از مجموعه تلویزونی خودشان دربیاورند. فیلم ما به حیثیت آنها صدمه نمی‌زند. درفیلم کودتای ۵۳ ما نمی‌گوییم که دولت انگلیس رفت بالای سر عوامل آن مجموعه ایستاد و مجبورشان کرد که مصاحبه را دربیاورند. ما می‌گوییم فیلمبردار یادش است که از چه‌‌چیزی فیلمبرداری کرده. ما می‌گوییم نوه‌ی مصدق می‌گوید که در نمایش قبل از پخش پایان امپراتوری حاضر بوده و خانم الیسون روپر و مارک اندرسون خودشان به او گفته‌اند که داربی‌شر می‌آید و نسخه‌ی اولیه‌ی کار را می‌بیند، [چون هنوز نسخه نهایی نبوده و داشتند رویش کار می‌کردند]، و می‌گوید که او را از فیلم دربیاورند! از او می‌پرسند چرا؟ می‌گوید چون دولت انگلیس به او اجازه نداده که مصاحبه بکند. اینجا ظرافت قانونی خیلی‌خیلی مهم است و باید به آن دقت کرد. او می‌گوید چون دولت انگلیس به این آقا اجازه نداده بوده که این کار را بکند خودش درخواست می‌کند که از فیلم درش بیاورند. این از نظر قانون خیلی فرق می‌کند با اینکه فیلم ما بیاید بگوید دولت انگلیس رفت و به تهیه‌کننده‌های این برنامه گفت که شما درش بیاورید.
. خب شما شما از ابتدا چنین مسئله‌ای را پیش‌بینی کرده بودید یا نه؟
ما می‌دانستیم که داریم فیلم حساسی می‌سازیم و بعضی‌ها را ناراحت می‌کند. چون خیلی‌ها حقیقت را دوست ندارند و ما این را پیش‌بینی کرده بودیم. مسیری که فیلم سینمایی در این سطح طی می‌کند این است که شما قبل از پخش وکیل می‌گیری، آنها چندین‌بار فیلم شما را می‌بینند گزارش تهیه می‌کنند و می‌گویند که نقاط ضعف فیلم شما چیست، کجا ریسک برخورد قانونی دارد و… نه فقط از نظر مصاحبه‌ها، بلکه از نظر استفاده از آرشیو و… فیلم ما قبل از پخش سه‌بار این مسیر را طی کرد و از آن سربلند بیرون آمد. ما با این پشت‌گرمی، فیلم را پخش کردیم. اما این را پیش‌بینی کرده بودیم مخصوصاً صحنه‌های حساس نورمن داربی‌شر را.
. این قضیه در حال حاضر قرار است از چه طریقی حل شود؟ آیا دادگاهی حقوقی در پیش دارید یا قرار است مصالحه‌ای صورت پذیرد؟
ما در فیلم به‌هیچ‌وجه دست نخواهیم برد و این به دادگاه هم نخواهد رسید چون وکلای ما بر اساس قانون اطمینان دارند که ادعای عوامل پایان امپراتوری مبنای قانونی ندارد. یکی از مهمترین شرایط شروع مرحله‌ی قانونی، شکایت رسمی است. خب افتتاحیه‌ی فیلم ما در انگلیس در پنجم اکتبر ۲۰۱۹ در جشنواره‌ی فیلم لندن بود. الان هفتم نوامبر ۲۰۲۰ است و این دوستان هنوز شکایتی به دادگاه ندادند و دیگر نمی‌توانند این کار را بکنند چون مهلت این کار تا حداکثر یک سال بعد است. ما چندین بار قبل از پخش فیلم از این دوستان دعوت کردیم که برای دیدن کودتای ۵۳ بیایند ولی هر بار به هر دلیل این کار را نکردند. در هر صورت.
. آیا فیلم را به جشنواره‌ی «سینما حقیقت» فرستاده‌اید؟
بله، تا زمان پخش در جشنواره‌ی سینما حقیقت مشکل این فیلم حل خواهد شد. اما تنها چیزی که دل من را می‌شکند این است که چند روزنامه‌نگار ایرانی به این دوستان ملحق شده‌اند برای کوبیدن فیلم؛ بدون اینکه به تمام مدارک، واقعیت‌ها و اطلاعات دسترسی داشته باشند و این واقعاً باعث تاسف است.
. از پخش فیلم بدون اجازه‌ی شما در فضای مجازی هم بگویید؟
خیلی باعث تاسف است وقتی می‌بینم مردم این فیلم را بدون کیفیت مناسب و زیرنویس، غیرقانونی از سایت‌های مختلف پخش می‌کنند و این دزدی است. می‌دانم در ایران کپی‌رایت ارزش ندارد اما بیایند به تاریخ ایران احترام بگذارند و با رضایت و اجازه کارگردان پخشش کنند. فیلم به زودی با زیرنویس فارسی و با کیفیت عالی برای دسترسی قانونی در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. امیدوارم این یکی دو ماه آینده را هم شکیبایی کنند چون حقشان است که فیلم را با بهترین کیفیت ببینند. اصل کار ما گرفتن اقرار رسمی از دولت انگلیس برای نقشش در کودتاست و این مهمترین چیزی است که باید برایش تلاش شود.
